نوزما چیست؟
نوزما بیماری واگیر دار و شایع زنبور عسل های بالغ است. مناطق مرطوب و مناطقی که زمستان های سرد و طولانی دارند و مناطقی که رطوبت هوا بالاست، مستعد ترین مناطق برای پخش این بیماری می باشد. زیرا در این شرایط زنبور ها مدت زیادی در کندو خواهند بود و نمی توانند از کندو خارج شوند.
این بیماری در مناطق گرم و خشک یا اوقات گرم سال مثل تابستان کمتر بوده و ممکن است به ندرت دیده شود و یا حتی در اواسط تابستان به کلی از بین برود، اما از اوایل پائیز مجدداً ظاهر شود.
بیماری نوزما، یک بیماری انگلی است که هر سه نوع زنبور کندو (ملکه، کارگر و زنبور نر) را می تواند مبتلا کند. مشهور ترین آنها نوزما بومبی سیس است که انگل کرم ابریشم می باشد و عامل بیماری پبرین است.
گونه های مختلف این بیماری:
باید در نظر داشت خصوصیات و ویژگی های گونه های مختلف نوزما بسیار شبیه به هم می باشند. این بیماری در تمام دنیا گسترش یافته، به ویژه در آمریکا که به دلیل انتشار ناپیدای آن به بیماری قاتل نامرئی نیز شهرت دارد. در اروپا و فرانسه نیز جزو بیماری های واگیردار برای زنبور عسل ها محسوب می شود.
منشا پیدایش این بیماری:
این بیماری توسط دو گونه انگل تک سلولی میکروسپوریدیا به نام های Nosema Apis و Nosema Ceranae ایجاد می شود. تصور می شود که Apis از زنبور عسل های اروپایی نشأت گرفته باشد، در حالی که تصور می شود Ceranae به عنوان آفت زنبور های عسل آسیایی تکامل یافته باشد و تازه شروع بر تأثیر بر روی زنبور عسل های اروپایی کرده است.
در کل به نظر می رسد Ceranae آسیب بیشتری نسبت به Apis داشته و سلول های بیشتری را در روده تحت تأثیر قرار می دهد و زنبور های آلوده شده به این بیماری را سریعتر از Apis از بین می برد. هر دوگونه Nosema زنبور عسل های کارگر، ملکه و زنبور های نر را آلوده می کنند.
عفونت زنبور ها در سنین پائین می تواند باعث شود زنبور عسل ها تا پایان عمر در هضم غذا مشکل داشته باشند و همچنین اغلب طول عمر بزرگسالان را کاهش می دهد. هنگامی که زنبورهای ملکه آلوده می شوند، طول عمر آنها نیز کاهش می یابد و تخمگذاری نمی کنند. این اتفاق باعث کاهش سلامت کلی کلنی، جمعیت و عملکرد آنها می شود که در نهایت می تواند منجر به مرگ کلنی شود.
علل پیدایش این بیماری چیست؟
عامل اصلی این بیماری، یک انگل تک سلولی به نام نوزما آپیس است. البته اخیراً به غیر از نوزما آپیس، نوزما سرنا هم از عوامل این بیماری است.
زنبور عسل در اثر آلودگی به بیماری نوزما تا زمان نزدیک شدن به مرگ هیچ علائم خارجی از خود نشان نمی دهد. تشخیص آلودگی را می توان از مواد دفعی و محتویات بدن زنبور عسل و آزمایشات میکروسکوپی انجام داد.
باید در نظر داشت که در فصول مختلف آلودگی و بیماری زنبور تغییر می کند. بطور مثال در فصل پائیز بخاطر تخریب بافت پوششی روده در جذب آب و مواد غذایی اختلال ایجاد شده و موجب پیدایش اسهال می شود.
زنبور برای دفع مدفوع مجبور به خروج از وضعیت آلودگی در پائیز به قدرت کلنی و شرایط آب و هوایی بستگی دارد. زنبور بعد از خروج از کندو دچار سرمازدگی شده و روی زمین یا برفها افتاده و نمی توانند به کندو برگردد و در این صورت تلفات در کندو افزایش می یابد. در بهار نیز اسهال زردرنگ است که در بیرون از کلنی دیده می شود.
اگر شرایط نامساعد باشد، کندو به قدری ضعیف می شود که بعید است کلنی بتواند زمستان را بگذراند، و چاره آن جایگزینی زنبوران جوان با زنبوران آلوده است. از این رو کلنی های آلوده در بهار دیرتر به حد مطلوب از نظر جمعیت می رسند و رشد کلنی در بهار یکی از علائم آلودگی به: نوزموسیس Nosemosis یا همان بیماری نوزما Nosema توسط دو گونه انگل میکروسپوریدیان (نوعی قارچ تشکیل دهنده اسپور) به نام های Nosema apis و Nosema ceranae ایجاد می شوند. تصور می شود که نوزما آپیس از زنبور عسل اروپایی سرچشمه گرفته باشد. این در حالی است که نوزما سرنا احتمالا نوعی آفت مربوط به زنبور عسل آسیایی Apis cerana بوده که تکامل یافته و اخیراً روی زنبورهای عسل اروپایی نیز تأثیر گذاشته است.
آشنایی با خانواده زنبور عسل اروپایی
تحقیقات و بررسی ها نشان داده که نوزما سرنا بیشتر از نوزما آپیس خطرناک باشد. این بیماری سلول های بیشتری در اواسط روده را تحت تاثیر قرار داده و زنبورهای آلوده خیلی زودتر از زنبورهای آلوده به نوزما آپیش می می کیرند.
عفونت زنبورهای بزرگسال در سنین جوانی می تواند باعث شود زنبور عسل تا آخر عمر در هضم غذا مشکل داشته باشد. این زنبورها معمولاً ترشح غذایی و ژل رویال را از غدد هیپوفارنژال خود تولید نمی کنند و غالبا مسئولیت پرستاری از زنبورهای نوزاد را نمی پذیرند و خلی زود به عنوان زنبور عسل بالغ شناخته می شوند.
زنبورهای آلوده به نوزما اغلب دارای طول عمر کوتاهی هستند. وقتی زنبور ملکه نیز آلوده شود، طول عمر او نیز کاهش یافته و تخم گذاری ها متوقف می شود. این تأثیرات باعث کاهش سلامت کلونی، جمعیت و عملکرد آن می شود که در نهایت می تواند منجر به از بین رفتن کلنی شود.
چرخه بیماری نوزما
هر دو گونه نوزما می توانند زنبورهای کارگر، زنبورهای ملکه و زنبورهای نر را آلوده کنند. این قارچ ها هنگام تغذیه زنبور عسل با مواد غذایی و آب آلوده به انگل تولید می شوند. همچنین ممکن است راه انتقال این بیماری، شان های آلوده باشد. یک انگل تنها می تواند باعث عفونت شود و تا زمانی که عفونت به طور کامل در زنبور بالغ ایجاد شود، ممکن است بین 30 تا 50 میلیون انگل در روده زنبور به وجود اید.وجود داشته باشد.
چرخه زندگی هر دو گونه Nosema مشابه بوده و به صورت زیر است:
عفونت هنگامی شروع می شود که زنبور عسلانگل نوزما را بخورد که در داخل روده میانی زنبور جوانه می زند.
قارچ وارد سلول های روده میانی شده و شروع به جذب مواد مغذی می کند. این باعث می شود سلول های سالم، آسیب دیده و زنبور عسل بیشتر مستعد عفونت های ثانویه شود.
قارچ رشد می کند و بیشتر سلول های روده میانی را آلوده می کند و انگل تولید می کند.
چندین میلیون انگل در بدن یک زنبور تولید می شوند. انگل ها درون روده زنبور جوانه می زنند، سلول های جدیدی را آلوده می کنند یا از دستگاه گوارش زنبور عسل می گذرند.
مواد دفع شده توسط مدفوع زنبور حاوی انگل نوزما می توانند مواد غذایی و منابع آب را آلوده سازند. این مواد آلوده شده ممکن است توسط سایر زنبورها خورده شوند. همچنین ممکن است این انگل ها در هنگام رفتن به کلنی های جدید باعث ایجاد بیماری شوند. این موضوع در هنگام تهیه کندوهای آلوده امکان زیادی دارد.
علائم بیماری نوزما
هر دو گونه نوزما بر دستگاه گوارش زنبور عسل تأثیر می گذارند و باعث بروز طیف وسیعی از علائم می شود. این علائم زمانی خود را بیشتر نشان می دهند که تغذیه زنبور ضعیف شده باشد و شرایط آب و هوایی به سمت سرد و مرطوب شدن پیش برود. با این حال، هیچ علائم قطعی و مشخصی برای بیماری نوزما وجود ندارد. در واقع تعدادی از علائم مرتبط با این بیماری هستند که این علائم به راحتی ممکن است با سایر آفات یا عوامل بیماری زا یا سایر عوامل مانند کمبود گرده یا شهد اشتباه گرفته شود.
فراموش نکنید که معاینه آزمایشگاهی زنبورهای بالغ، تنها روش دقیق برای تشخیص نوزما است.
برخی علائم بیماری نوزما آپیس
یکی از علائم عمده عفونت نوزما آپیس، اسهال قهوه ای روی شان ها و قسمت خارج کندو است. این مشکل دیسنتری dysentery نام دارد. دیسنتری در واقع توسط قارچ ایجاد نمی شود، اگرچه عفونت های نوزما آپیس باعث می شود زنبور آلوده، به سایر عفونت های ثانویه حساس تر شود و متعاقباً باعث ایجاد دیسنتری می شود.
عفونت ایجاد شده توسط نوزما آپیس همچنین با حضور زنبورهای عسل در در اطراف ورودی کندو در حالی که بال هایی با زوایای عجیب و غریب دارند و گویی خود را در ورودی کندو می کشانند، همراه است. علاوه بر این ممکن است برخی از زنبورها شکم متورم و چرب پیدا کنند و در موارد شدید ممکن است بدن آن ها لرزان باشد.
زنبوران کارگر که در سنین جوانی آلوده شده اند، قادر به تولید غذای مناسب نیستند و خیلی زود از کار افتاده می شوند. این مشکل، همراه با کاهش توانایی تخم گذاری و طول عمر ملکه آلوده، باعث کاهش تولید نوزادان می شود. در نتیجه این بیماری باعث کاهش استحکام کلونی شده و ممکن است منجر به کاهش تولید عسل و تلفات سنگین در زمستان شود.
علائم نوزما اپیس معمولا در پاییز و اوایل بهار مشهود است. این امر به این دلیل است که زنبورها معمولاً در این مواقع از سال قادر به انجام پروازهای پاکسازی نیستند؛ زیرا دمای هوا برای پروازهای منظم مناسب نیست. این اتفاق منجر به ایجاد دیسنتری در داخل کندو می شود که به انگل ها اجازه می دهد تا در کندو رشد کنند.
با گرم شدن دما دوباره زنبورها می توانند پروازهای پاکسازی را به صورت منظم انجام دهند که باعث می شود سطح عفونت در کلونی کاهش یابد و بیماری غیرقابل تشخیص شود. علائم احتمالاً وقتی شرایط دوباره به نفع بیماری باشد، برمی گردند. شیوه های خوب مدیریتی می تواند خطر ایجاد بیماری را تا حد قابل قبولی در طول فصول خنک سال کاهش دهد. در قسمت دوم به برخی از این نکات مدیریتی اشاره خواهیم کرد.
برخی علائم بیماری نوزما سرنا
بر خلاف نوزما آپیس، بیماری نوزما سرنا در تمام سال در سطح مشابهی قرار دارد و تلفات جمعیت در هر زمان از سال می تواند رخ دهد. عفونت ها به طور معمول منجر به کاهش ملایم جمعیت بزرگسالان در طول تابستان و تلفات سنگین زمستان می شوند. بعضی اوقات زنبورهای مرده در اطراف کندو دیده می شوند؛ اما همیشه این طور نیست.
تقریبا علائم نوزما سرنا با علائمی که در مورد نوزما آپیس بیان کردیم یکسان است. همانطور که گفته شد زمان اثرگذاری آنها با هم تفاوت دارد. همچنین رفتار زنبور عسل در مورد کشاندن بدن خود در اطراف ورودی کندو که برای نوزما آپیس بیان شد، در بیماری نوزما سرنا مشاهده نشده است.